Klasyfikacja zaburzeń nerwicowych (wg Kępińskiego)

Nerwica neurasteniczna

Chory jest przez większość czasu zmęczony, apatyczny. Nie ma energii ani chęci do działania. Występują trudności z koncentracją, poczucie ogólnego osłabienia. Nerwicy neurastenicznej mogą towarzyszyć objawy somatyczne (nerwica hipersteniczna) – bóle mięśni, głowy. Dodatkowo może występować rozdrażnienie. W nerwicy neurastenicznej, w odróżnieniu do depresyjnej, chory jest bardziej zniechęcony i zmęczony niż smutny.

Nerwica hipochondryczna

Chory cierpi na wysoko zaawansowany egocentryzm, który objawia się nadmierną troską o własne zdrowie i obawą jego utraty. Chory jest przekonany o istnieniu jednej lub wielu chorób w jego organizmie i odczuwa w związku z tym rzeczywiste bóle i trudności. Charakterystyczny jest ciągły lęk o własne zdrowie. Chory może być roszczeniowy i domagać się atencji i opieki od świat a zewnętrznego. Niezależnie zaś od ilości poświęcanej uwag wydaje się mu że został porzucony i jest osamotniony w trosce o własne zdrowie.

Nerwica natręctw (anankastyczna, zaburzenia obsesyjno – kompulsywne)

Chory doświadcza przymusu wykonywania konkretnych czynności czy zachowań, w sytuacjach normalnej codziennej aktywności. Przymusowe czynności nie są z tą aktywnością związane i mają charakter stereotypowego powtarzania i ruminacji. Chory zdaje sobie sprawę z bezsensowności swojego zachowania, nie potrafi jednak się powstrzymać.

Natręctwa mogą przyjmować rozmaitą formę:

  • myśli (chory ma przymus liczenia, perseweracji) natrętne myśli mogą dotyczyć sytuacji powodujących lęk (śmierć chorego, jego rodziny), myśli mogą też być skupione wokół czynności przymusowych i dotyczyć wykonywania przymusowych rytuałów w idealny sposób. Około 50% chorych na nerwicę naręct cierpi na natrętne myśli. Natręctwa myślowe mogą występować samodzielnie bądź być powiązanymi z innymi natręctwami czynnościowymi.
  • zachowania natrętne – rytuały oczyszczające (mycie rąk, włosów, nierzadko kilkadziesiąt razy dziennie), sprawdzanie (zamknięcia drzwi, okien, wyłączenia prądu – chory może sprawdzać zamknięcie drzwi po kilkadziesiąt razy, w mocno nasilonych objawach nie jest w stanie wyjść z domu), inne natręctwa – praktycznie nie ma czynności, która nie może stać się rytuałem w nerwicy natręctw. Niektóre zachowania – jak przymusowe mycie rąk czy liczenie kątów w pomieszczeniach występują częściej, inne (jak wyrywanie sobie włosów z głowy i zjadanie cebulek) występują sporadycznie. Nierzadko trudno zdiagnozować natręctwa, bowiem przybierają one dziwaczne formy, nierzadko zaś ich przedmiotem są naturalne czynności, a natręctwo od normalnego zachowania różni jedynie intensywność. Czynności przymusowe dotykają sporej części populacji, nie przybierając ostrych objawów nerwicowych (np. obgryzanie paznokci).

Nerwica anankastyczna, najczęściej ujawnia się w wieku 15-20 roku życia. Rzadko w wieku późniejszym niż 35 lat.

Znanymi postaciami fikcyjnymi wykazującymi objawy nerwicy natręctw jest np. Lady Macbet czy bohater filmu "Dzień Świra".

Nerwica histeryczna

Trudna do jednoznacznego opisu przez wielość możliwych objawów. Chory jest nadmiernie pobudzony ruchowo bądź emocjonalnie, pojawiają się ataki histeryczne, ataki agresji werbalnej bądź fizycznej, niekontrolowane reakcje emocjonalne, przechodzenie z jednego stanu w drugi, w skrajnych przypadkach, pod wpływem nagłego impulsu może dojść do utraty kontroli nad zmysłami (ślepota histeryczna, mutyzm – utrata głosu), amnezji wybiórczej bądź czasowej, fugi, stanu transowego. W diagnozie koniecznie rozróżnić trzeba stan nerwicowy od psychozy.

Nerwica depresyjna

Chorego cechuje permanentne obniżenie nastroju, utrzymujące się długo i nie związane z żadnym konkretnym wydarzeniem. Chory odczuwa brak przyjemności z życia staje się apatyczny, mogą pojawiać się myśli samobójcze, Charakterystyczne jest istnienie lęku i niepokoju. Może łączyć się z objawami neurastenicznymi.

Nerwica lękowa

Osoba z zaburzeniami lękowymi odczuwa ciągły, nieustający niepokój. Lęk nie ma źródła, chory nie potrafi określić czego się boi. Nasilenie lęku jest zmienne, ale nigdy nie ustępuje całkowicie. Poza niepokojem występuje napięcie, rozdrażnienie, kłopoty ze snem.

Chory może też cierpieć na nagłe ataki paniki. Napady mogą trwać od kilku minut do kilku godzin i towarzyszą im ostre reakcje fizjologiczne – kołatanie serca, poty, wymioty.

Szczególną odmianą nerwicy lękowej są fobie, w których lęk czy niepokój pojawiają się w określonych sytuacjach. Przedmiotów fobii jest niezwykle dużo. Część z nich – jak lęk przed pająkami, przestrzenią, wystąpieniami publicznymi – doczekała się własnych, osobnych nazw. Fobie utrudniające funkcjonowanie (jak lęk przed wychodzeniem z domu, korzystaniem ze środków komunikacji miejskiej, dotykiem) muszą być leczone, gdyż nasilenie lękowe może w efekcie doprowadzić do tak dużych napadów lękowych, że niemożliwe jest normalne funkcjonowanie, a nawet dojść może do powstania psychozy.

Fobie występują u sporej części populacji i jeśli nie są nadmiernie nasilone, a ich przedmiotem są wyizolowane sytuacje, nie wymagają leczenia.